Pareidolia/Sanrı Nedir?

Bu resimde bir gariplik görüyor musunuz?

Ya da bunda.

Eğer bu resimlerde bir insan yüzü görüyorsanız hayatınızda en azından bir kere pereidolia'yı deneyimlemişsiniz demektir. 

Pareidolia, cansız nesnelerin yüzlerini görme eğilimidir. Yani basit bir ifadeyle, bir şeyi aslında olmadığı başka bir şeye benzetmektir. Daha teknik  anlamıyla pareidolia, bir gözlemcinin belirsiz uyaranlar aracılığıyla haberdar olduğu bir şeyi aşina olduğu diğer şeye benzetme durumudur. Buradaki belirsiz uyaranlardan kasıt ise benzetilen şeyin aşina olunan diğer şeye sadece yüzeysel olarak benziyor olmasıdır.

Evet pareidolia'nın nasıl bir rahatsızlık olduğunu hem teknik anlamıyla hem de sadeleştirilmiş anlamıyla aşağı yukarı kavradık. Ama bizim için önemli olan pareidolia'nın tanımından ziyade nedenleri. Yani bir buluta, arabaya veya eski bir radyo cihazına bakarken neden gördüklerimizi başta insan yüzü olmak üzere değişik suretlere veya şekillere  benzetiyoruz.

Bu sanrılı durumların temel nedeni nedir?

Bilim insanları, insan beyninin cisimlerin genel hatlarında 'insan yüzüne benzer' şekiller görecek şekilde özelleşmiş olduğunu ileri sürüyor. Bunu da insanoğlunun evrimsel geçmişinde insan ve hayvan yüzlerini tanımanın ve ayırt edebilmenin ciddi bir avantaj olduğu tezine dayandırıyorlar. 

Bunu bir örnekle izah edecek olursak, Ormanda bir doğa yürüyüşüne çıktığınızı varsayalım. Ağaçların arasından gelen tuhaf sesler üzerine etrafınıza dikkatlice baktığınız esnada ayı'ya benzer bir şey olduğunu gördünüz. Fakat ayı mı değil mi emin değilsiniz. Sizce gördüğünü ayı olarak düşünüp tedbir alan kişi mi hayatta kalır? Yoksa gördüğünü ayı olarak değerlendirmeyip yoluna devam eden kişi mi? 

Elbetteki birinci kişi hayatta kalır.

Çünkü gördüğü ayı değilse bile belki biraz korkar ya da yersiz bir tepki verir. Ama gördüğü bir ayı ise hayatta kalma şansı artar. 

Öte yandan görülen şey gerçek bir ayı ise ve siz herhangi bir tedbir almazsanız büyük ihtimalle ölürsünüz.

Bu verdiğim örnek insanlığın evrimsel geçmişinde kendi türüne ait yüzleri tanıması durumuyla benzerlik göstermektedir. Geçmişte insanlar gruplar veya kabileler halinde yaşıyorlardı. Dolayısıyla bir insanın gördüğü yüzün kendi grup veya kabilesine ait olup olmadığını bilmek o devrin insanı için önemliydi. Çünkü karşısında bulunan kişinin kendisine zarar verip vermeyeceğini ancak öyle bilebilirdi. 

Uzun lafın kısası insanlığın evriminde beyinler, tam olarak anlaşılamayan görüntü ve sesleri tanıdığı görüntü ve seslere benzetmeye evrilmiştir.

İnsanlığın evrimsel geçmişinde olan bu benzetmeler ise günümüzde biraz daha ileri giderek konumuz olan pareidolia rahatsızlığına dönüştüştür. Artık günlük hayatta tesadüfen karşımıza çıkan görüntü ve sesleri bir çok şeye benzetir olduk. Aslında bu durum, sinirbiliminde rastgele gelen uyaranlara karşı beynin halihazırda bilinen bir bilgiyi çağırmasıyla verdiği tepki olarak bilinir. Buna da apofeni denir. Yani  beynimiz oluşan alakasız veriler arasında bir ilişki kurarak sorun çözmeye çalışıyor diyebiliriz. Beynin bu sorun çözme yönteminde kusurlu olduğunu söyleyebiliriz. 

Örneğin bir yağmurdan sonra yerde oluşan bu su birikintisini inceleyelim.

Az buçuk coğrafya bilgisi olan herkes bu su birikintisinin bir dünya haritasına benzediğini söyleyebilir. Evet benzediği de doğrudur. Fakat oluşan bu su birikintisi tamamen tesadüf eseri oluşmuştur. Sadece ama sadece bir tesadüf.

Evrende tesadüfler vardır. Ve bu su birikintisi gibi binlerce şey tamamen tesadüfen oluşur. 

Peki binlerce tesadüf arasından dikkatimizi  neden bu su birikintisi çekiyor?

Sizce bu su birikintisi dünya haritasına benziyor olmasaydı fotoğrafı çekilecek miydi? 

Elbetteki hayır. 

Dünya üzerinde her gün milyonlarca su birikintisi oluşuyor. Fakat dikkatimizi sadece bu resim çekiyor.

Neden?

Cevabı çok basit Algıda Seçicilik. 

Bu su birikintisine biz değilde bir kedi veya köpek bakıyor olsaydı, bizim çıkardığımız sonuca ulaşacak mıydı?

Elbetteki hayır.

Bizler dünyanın genel görünümünün neye benzediğini bilen canlılarız. O yüzden karşımıza çıkan şeyleri bildiğimiz şeylere benzetme eğilimiz çok yüksek.

İşte bu duruma pareidolia veya görsel sanrı deniyor.